Franeker academiestad
Hoe de geschiedenis van Franeker begon
In de Middeleeuwen leek Franeker zich eerst zelfs als hoofdstad van Friesland te ontwikkelen. De oorsprong voert helemaal terug tot 734, Want toen bouwde van Karel de Grote in zijn begin periode een zogenoemd ‘castellum’ in noordelijk Westergo. Deze nederzetting werd in de geschiedenis Franeker genoemd, waarschijnlijk naar ‘Froonacker’, wat ‘land van de heer/koning’ betekent. Het gebied werd destijds nog omspoeld door de Middelzee en Marneslenk . Daarom gingen mensen experimenteren met dijkaanleg. Zo raakte het land minder verzilt en ontstond economische voorspoed door landbouw.
De universiteit in de geschiedenis van Franeker
De invloed van ruim twee eeuwen Universiteit van Franeker (1585-1811) is onmiskenbaar groot geweest op het karakter van de stad. De aanwezigheid van wetenschappers had een enorme uitstraling en trokken mensen van heinde en verre. Daardoor deden herbergiers, kooplieden en ambachtslieden goede zaken. Een academische studie was lang niet voor iedereen weggelegd. Maar het vrije denken is zeker terug te vinden in de volksaard van de Franekers.
Noordelijk Westergo
Franeker werd tussen de elfde en zestiende eeuw het bestuurlijk centrum van noordelijk Westergo. Grootgrondbezitters bouwden in Franeker hun stinsen, waar ook ambachtslieden en handelaren zich vestigden. Begin veertiende eeuw werden de – nog steeds zichtbare – bolwerken gebouwd en al snel kreeg groeiende, levendige plaats haar stadsrechten. De komst van de universiteit liet de geschiedenis van Franeker nog verder opbloeien. In 1774 begon Eise Eisinga met de bouw van zijn Planetarium, tegenwoordig de grootste publiekstrekker van de stad. Hij werd buitengewoon hoogleraar aan de Universiteit van Franeker. Maar helaas, Napoleon sloot de academiedeuren in 1811. Toch is het stempel ‘universiteitsstad’ nog lang bepalend geweest, ook voor het hedendaagse karakter.
Het planetarium
Natuurlijk herbergt de geschiedenis veel meer dan de Universiteit van Franeker en de bouw van het Planetarium. De tijdlijn licht een serie historische momenten uit, zoals de allereerste PC op het Sjûkelân (1853). Nu nog steeds het grootste kaatsfestijn van het jaar. Maar het zijn de verhalen die een geschiedenis laten leven, kijk daarom op deze website wat er bij een bezoek aan Franeker allemaal valt te ontdekken en beleven.
Napoleon
In 1811 liet Napoleon de universiteit sluiten. De opvolger van de Franeker Academie was het Rijksatheneum, dat van 1815 tot 1847 heeft bestaan, maar – evenals zijn voorganger – uiteindelijk tenonder ging bij gebrek aan studenten. De collectie van de universiteitsbibliotheek bevat veel zeldzame oude drukken. En werd overgebracht naar de provinciale bibliotheek te Leeuwarden (thans: Tresoar).
Ofschoon de stad niet meer over een universiteit beschikt, vinden er toch nog af en toe academische promoties plaats. Promovendi van de Rijksuniversiteit Groningen die promoveren op een onderwerp dat met Friesland te maken heeft komen naar Franeker. Maar ook die een band met Friesland hebben. Zij mogen hun proefschrift in de Franeker Martinikerk verdedigen.
Barradeel
In 1984 was er een fusie van gemeenten. Zo werden de gemeenten Franeker en Franekeradeel, maar ook een deel van de gemeente Barradeel samengevoegd. Dit werd de gemeente Franekeradeel. Wegens herhaaldelijke tekorten op de gemeentelijke begroting stond de gemeente Franekeradeel tot 2005 onder curatele. Bijvoorbeeld door de provincie Friesland. Dat was niet niks. De tekorten werden verminderd met meerdere bouwprojecten. Maar ook door het ontginnen van gas en zout uit de aardbodem van de gemeente Franekeradeel en omstreken. Door de gevolgen van de zout- en gaswinning zakte de bodem. Later was de bodem van Franeker in juni 2007 al met 20,5 cm gedaald. In 2008 bezochten Koningin Beatrix en haar familie Franeker in het kader van Koninginnedag 2008.
De academische geest van Franeker
Op 29 juli 1585 werd tijdens een bijeenkomst in de Martinikerk de universiteit van Friesland geopend. Het was daarmee de tweede van Nederland, na de universiteit van Leiden (opgericht in 1575). De universiteit van Franeker – of Academie van Friesland – was belangrijk eind 16e eeuw om vooral protestantse theologen op te leiden.
Het was een tijd van Spaanse overheersing (de Tachtigjarige Oorlog 1568 -1648), waarin het bestuur van Friesland het heersende katholieke geloof had afgezworen. De Franeker Academie kwam in het voormalige Kruisherenklooster te Franeker. De rijkdommen van het klooster werden in beslag genomen om de eerste jaren te bekostigen.
In 1811 besloot Napoleon de universiteit van Friesland in Franeker te sluiten. Daarmee kwam een einde aan 226 jaar universitair onderwijs in Friesland met ongeveer 15.000 studenten die ingeschreven stonden in Franeker, waaronder een groot deel uit landen zoals Polen en Hongarije.