Franeker: de kaatsstad van Nederland
Waar de kleine bal het hart raakt van velen
Misschien kent de échte sportliefhebber de sport kaatsen al, een balspel dat met name Friezen beoefenen. Het is een kleine sport met een rijk verleden. Zelfs Willem van Oranje speelde dit balspel! Hoofdstad van de kaatsport is Franeker, met als jaarlijks hoogtepunt: de PC-kaatspartij rond 1 augustus.
In Franeker is het ‘heilige gras’ van het Sjûkelân te vinden waar de PC-kaatspartij gespeeld wordt, maar er is ook een Keatsmuseum en een kaatswandeling. Overal in de stad vind je verwijzingen naar de liefde voor de kleine bal.
Het Wimbledon van het kaatsen
Kaatsen is de oervorm van het tennis zoals we dat nu kennen. Alleen spelen de kaatsers de bal met de hand en niet met een racket. De PC-kaatspartij (PC betekent Permanente Commissie) speelt zich ieder jaar, sinds de start in 1853, af in Franeker. Omdat het de oudste Nederlandse sportklassieker is heeft deze dag een grote aantrekkingskracht op Friezen en sportliefhebbers. De partij is nog steeds een bolwerk van tradities en wordt daarom ook wel vergeleken met de evenknie in Londen, het tennistoernooi van Wimbeldon. In de hele stad is het feest.
Tijdens de PC is commercie zoals reclame langs het veld verboden en kroont de uiteindelijke winnaar zich tot koning.
Studenten en de kaatsbanen
In de middeleeuwen werd er op veel plekken in Europa gekaatst. Franse monniken speelden de kaatssport al in de 12e eeuw in hun kloosters. Toen de Franeker Academie (1585 tot 1811) studenten uit heel Europa trok werd er ook gekaatst.
Niet zoals tegenwoordig op een grasveld, maar binnen in een gang met een (rond) dak. Het bestuur van de universiteit vond het zelfs noodzakelijk dat deze kaatsbanen aanwezig waren in de stad. De overtuiging was namelijk dat als je als jonge man in de 17e eeuw moest kunnen schermen, dansen en … kaatsen. Speciale sportdocenten of ‘kaetsmeysters’ hielpen de studenten hierbij.
De secretaris van de Franeker Academie was zelfs baas van de kaatsbaan. Op één voorwaarde: er mocht geen zwaar bier getapt of wijn geschonken worden.
P.C. Kaatsen
De oudste jaarlijkse sportklassieker hoeft bij kaatsminnende Friezen niet op de kalender. De PC in Franeker is ieder jaar op de vijfde woensdag na 30 juni, dat is een gegeven.
Dit jaar wordt de PC dus gekaatst op 3 augustus vanaf 9.30 uur op het Sjûkelân in Franeker.
Sinds 1853 ging de grootste kaatspartij ter wereld slechts enkele keren niet door.
De afkorting PC verwijst naar de Permanente Commissie der Franeker Kaatspartij.
Openingstijden Keatsmuseum
dinsdag t/m zaterdag: 13.00 – 17.00 uur.
november t/m maart: alléén op vrijdag en zaterdag: 13:00 – 17:00 uur.
Contact & Adres
Keatsmuseum Franeker
Voorstraat 76
8801 LE Franeker
T: (+31) 0517-859 291
E: info@keatsmuseum.frl
W: www.keatsmuseum.frl
De redding van de sport
Rond 1800 was het kaatsten in Nederland niet meer zo populair. In Noordwest-Friesland werd er nog wel gespeeld en dan vooral door niet-studenten in de buitenlucht. In de 16e eeuw zijn te noorden van Franeker stukken zee ingepolderd door dijkarbeiders uit Zuid-Holland en Noord-Brabant die de sport ook speelden.
In Friesland was het kaatsen vooral volksvermaak, met hoge prijsbedragen en andere luxe cadeaus. Bovendien organiseerden de kasteleins van plaatselijke kroegen de wedstrijden, partijen met steeds verschillende regels en (uiteraard) voldoende verkoop van drank. Wat was er nog over van het nobele spel dat gespeeld werd door jonge mannen om mee te kunnen doen in de maatschappij?
De teloorgang van de sport was tegen het zere been van een aantal notabelen uit Franeker. Zij richtten de Permanente Commissie op en gebruikte vaste spelregels en loofden aantrekkelijke geldbedragen uit. De sport kon zich ontwikkelen aan de hand van permanente regels en onder een eerlijke leiding . De commissie plaatste de dag van de PC zowel in de geschiedenis van de academie als de traditie van de volkssport in Friesland. Het was in de streek de gewoonte dat iedereen, van hoog tot laag, vrij kreeg op de dag van de ‘Franeker kaatspartij’. Franeker kon zich in de 150 jaar die er opvolgde ontwikkelen als de kaatsstad van Nederland.