1. De hakkende heelmeester

Over Johannes Mulder (1769-1810)

Johannes Mulder (1769-1810) wordt geboren in Franeker en studeert er. Hij studeert ook in Leiden. Daarna wordt hij in Franeker hoogleraar in de geneeskunde. Op eenentwintig juli 1798 doet Mulder een beenamputatie bij een achttienjarig meisje uit Dronrijp; Gelske Wierts. Hij haalt het been helemaal uit het heupgewricht. Mulder is de eerste arts bij wie de patiënt deze operatie overleeft. Gelske herstelt wonderlijk snel. Later trouwt zij en ze krijgt vijf kinderen. Mulder wil een wetenschappelijk artikel over de operatie schrijven. Maar het komt er niet van. In 1807 wordt hij hoogleraar in Groningen. Drie jaar later overlijdt hij op eenenveertig jarige leeftijd aan de gevolgen van een mislukte kaakoperatie.

De beenamputatie in Dronrijp – Herinnering van een dorpsdokter (1822)

17 februari 1822

“Van de vroedvrouw heb ik gehoord dat Gelske Wierts Tuinstra-Walperts vannacht bevallen is van een zoon. Dat is nu al het vijfde kind dat zij gezond ter wereld brengt. Wat een wonder! Vierentwintig jaar geleden leek zij ten dode opgeschreven. Maar dankzij mijn collega, professor Johannes Mulder leeft zij.

Ik weet nog goed hoe ik op die 21e juli 1798 werd weggeroepen voor het spoedgeval. De meisjes van het dorp hielpen op het land bij het hooien. Gelske was 18 jaar en door een ongelukkige val was zij onder de volgeladen wagen terecht gekomen.

Haar dijbeen was helemaal verbrijzeld. Het was één bloederige massa vlees, spieren en botsplinters. Gelukkig had men de wond voor mijn komst al afgebonden. Voor doodbloeden was dus geen gevaar meer. Ze hebben haar toen op een ladder gelegd en naar mijn huis gedragen. Daar heb ik haar verwonding onderzocht.

Gelske wachtte een akelige dood

Ik had al gezien dat ik het been niet meer kon redden. Maar nu zag ik ook dat een gewone amputatie onmogelijk was. Het bot was kapot tot in het heupgewricht. Het been zou niet goed afgezet kunnen worden en er zou ongetwijfeld wondrot optreden. Gelske wachtte een akelige dood..

Maar plotseling werden mijn duistere gedachten beschenen, als door een helder sterrenlicht! Ik moest professor Mulder uit Franeker laten komen! Het dijbeen moest uit de heup gehaald worden. Dit was een onmogelijke operatie. Maar als íemand het kon, dan was hij dat! In een vlug briefje heb ik de situatie uitgelegd en ik heb mijn rijtuig naar Franeker gestuurd. Kort na het avondeten was mijn koetsier al weer terug met de professor. We gingen gelijk aan de slag.

Tot diep in de nacht zijn we bezig geweest. Ik was onder de indruk van de grote kennis en de vaardigheid waarmee Mulder de operatie uitvoerde. En deze bewondering is naderhand alleen nog maar toegenomen. Mulder had de operatie namelijk zó kundig uitgevoerd, dat Gelske al binnen drie weken weer –steunend op een kruk- over straat kon gaan!

Sindsdien is het met Gelske altijd goed gegaan. Binnenshuis hinkt zij zonder krukken rond. Zij voert haar eigen huishouden en zij kan moeiteloos een ladder beklimmen. Gelske heeft een opgeruimd gemoed. Zij is tevreden en vrolijk van aard. Zij is getrouwd met Tjalling Paulus Tuinstra en vannacht is zij dus bevallen van haar vijfde kind.

Het is een wonder, waar een gezonde Friese vrouw en een geniale arts samen allemaal toe in staat zijn!”

Deutsch

1. Die Kieferoperation von Johannes Mulder

Johannes Mulder (1769-1810) wurde in Franeker geboren und studierte dort. Er studierte auch in Leiden. Anschließend wurde er Professor für Medizin in Franeker. Am 21. Juli 1798 führte Mulder eine Beinamputation bei einem achtzehnjährigen Mädchen namens Gelske Wierts aus Dronrijp durch. Er nahm das Bein komplett aus dem Hüftgelenk. Mulder war der erste Arzt, bei dem der Patient diese Operation überlebte. Gelske erholte sich erstaunlich schnell. Später heiratete sie und bekam fünf Kinder. Mulder hätte gern einen wissenschaftlichen Artikel über die Operation geschrieben, aber daraus wurde nichts. 1807 wurde er Professor in Groningen. Drei Jahre später starb er im Alter von 41 Jahren an den Folgen einer fehlgeschlagenen Kieferoperation.

ENGLISH

1. The chopping surgeon

Johannes Mulder (1769-1810) grew up and studied in Franeker. He finalized his education in Leiden. He returned to Franeker to become Professor of Medicine. On July 21 in 1798, Mulder had to amputate the leg of Gelske Wierts from Dronrijp, a girl of 18 years old. He completely removed the leg, the hip joint included. It was the first time that a patient survived this operation. Gelske enjoyed a miraculously quick recovery. Afterwards, she married and had five children. Mulder wanted to write a scientific article about the operation. But it didn’t come to that. After he got an appointment as professor in Groningen, he died at the age of forty-one, due to a failed jaw operation. 

©2024 Franeker.frl