door Annemarie Bergfeld (reisjournaliste)
Mijn ene opa was veehandelaar, de andere vrachtrijder. Pake één fietste, pake twee reed van boerenerf naar boerenerf. Ze waren allebei op een boerderij opgegroeid. Mijn ouders brachten hun jeugd door in een boerendorp. Ze speelden met hun vriendjes rond mestvaalt en hooimijt, renden de kippen achterna en deden verstoppertje in de stal.
Geplaatst: 28 december 2018
Ik werd groot in 'de stad' en kwam later op het platteland wonen. Maar wat weet ik helemaal van boerderijen, behalve dat ik ze prachtig vind? De hoogste tijd om een paar dingen uit te zoeken die me altijd weer opvallen als ik door de greiden fiets of wandel.
De daken van de kolossale stelp- of kop-hals-rompboerderijen zijn vaak deels rood, deels zwart. De rode liggen boven de schuur, de zwarte op het dak van het voorhuis. En let maar eens op: de rode pannen zijn mat, de zwarte glanzend geglazuurd. Maar waarom? Op de (duurdere) pannen met glazuur hebben vuil en mos weinig vat. Het regenwater dat van dit deel van het dak stroomt, werd vroeger opgevangen in de voorste waterput en kon prima in de keuken gebruikt worden. De rode pannen waren goedkoper maar werden ook sneller vuil. Het water dat van het schuurdak naar de achterste waterput werd geleid, deed dienst om de ramen te wassen of de vloer te schrobben.
Boerderijen en bomen, ze horen bij elkaar als vissen en water. Om de wind te keren in het vlakke land werden vaak populieren, iepen of essen in een rij geplant. Om voorhuis en melkkelder - waar melk tot boter werd bereid - koel te houden, waren leilindes met hun dichte bladerdak ideaal.
Terug naar het dak. Want daar is nog meer kleur dan alleen rood en zwart. Die driehoekige groen-met-witte uilenborden aan de uiteinden van het boerderijdak voorkomen inregenen. Om muizen te vangen, hadden de boeren vroeger graag uilen in de schuur: door het ronde gat konden die makkelijk naar binnen vliegen. Het ûleboerd is vaak versierd met twee zwanenfiguren, waarvan gezegd wordt dat ze de huwelijkse trouw tussen boer en boerin uitbeelden. Het verhaal gaat dat de kleur van makelaar, de versierde balk tussen de zwanenhalzen, ook een betekenis heeft. Een groene makelaar wil zeggen dat de boer eigenaar is van de pleats, is hij wit dan gaat het om een pachtboerderij.
'Hoe folle finsters hat de stâl fan syn heit?' Als een boerendochter een boerenzoon op het oog had, zou haar vader als eerste vragen: hoeveel vensters heeft de stal van zijn vader?
Zo veel vensters, zo veel koeien, en hoe meer koeien des te rijker de boer. Achter elk ruitje stonden twee dieren.
Overdag scharrelden de kippen op het erf hun kostje op, 's nachts moesten ze natuurlijk op stok. Om ruimte te besparen hadden de boeren het kippenhok het liefst boven het vee in de stal, zo nam het geen kostbare ruimte in beslag. Tweemaal daags hipten de kippen hun eigen laddertje op of af.