Europese stad van de reformatie
Franeker als motor onder de vernieuwing
In 2017 ontving Franeker de titel ‘Europese Reformatiestad’. Daarmee is Franeker naast Gennep en Woerden de derde Reformatiestad in Nederland. In totaal zijn er 96 steden verdeeld over 17 landen die deze titel mogen voeren.
De reformatie is een periode in de 16e eeuw die Europa drastisch veranderde. Mensen waren in die tijd automatisch aangesloten bij de rooms-katholieke kerk. Franeker speelde in die tijd een wezenlijke rol, omdat de academie protestantse predikanten ging opleiden.
De rol van Franeker in de 16e eeuw
Aan het begin van de 16e eeuw, vanaf ongeveer 1530 kwam de beweging van de wederdopers op, ook in Friesland. In en om Franeker voegden zich velen bij deze beweging en verlaten de katholieke kerk. De eerste periode was een heel roerige tijd, met onder andere de bezetting van het klooster Klaarkamp bij Bolsward na een oproer dat begon bij Franeker. De afloop was helaas zeer bloedig.Tijdens de periode van vervolging vluchtten de dopers vanuit Franeker over water naar Noord-Duitsland en Polen. Een aantal gebouwen in de stad getuigen hier nog van. In 1567 werden door Willem van Oranje de plakkaten opgeschort. Doordat de vervolgingen van het midden van de 16e eeuw minder heftig en de straffen minder streng waren, werd Franeker toevluchtsoord voor dopers uit Vlaanderen en Duitsland. De stad kreeg hierdoor een veelkleurig karakter. Er ontstonden veel verschillende groepen dopers: Friezen, Vlamingen, Hoogduitsers, Waterlanders. Pas later werd dit een geloofsgemeenschap.
Calvinisten
De Calvinisten kregen rond 1560 voet aan de grond in Friesland. De Beeldenstorm in 1566, die het gevolg was van het opkomend Calvinisme, had in Friesland bijna geen invloed. Er waren bijna geen vernielingen. De Calvinisten werden soms gedoogd, soms vervolgd.
Friese tegenbeweging
In 1580 liep Rennenberg, de stadhouder van Friesland, Groningen en Drenthe over naar Philip II. Groningen kwam weer onder Spaans bewind. In Friesland ontstond echter een tegenbeweging, waarbij de burgemeester van Leeuwarden een belangrijke rol speelde. De Friese Staten kozen in 1580 voor prins Willem van Oranje als regent. Friesland werd protestants. Op de laatste zondag van maart (31 maart 1580) werd de katholieke dienst verboden. Vanaf die dag was de dienst protestants.
Kloppend hart van protestants Europa
De bezittingen van de katholieke kerk, kloosters en landerijen, kwamen in eigendom van de provincie. Een deel van de gelden werden besteed aan armenzorg. De meeste kloosters werden snel afgebroken, om te voorkomen dat ze bastions werden voor de vijand. Het klooster in Franeker mocht blijven bestaan. In dit klooster werd in 1585 een universiteit gesticht: de universiteit van Friesland, gevestigd in Franeker, ook met geld uit katholiek bezit. Na 1620 kwamen er studenten uit heel Europa, die in Franeker in vrijheid, protestantse theologie konden studeren. Een belangrijke groep studenten was afkomstig uit de gebieden die we nu tot Hongarije rekenen.
